Η μέτρηση του χρόνου είναι ίσως η πιο μυστηριώδης και συνάμα η πιο εντυπωσιακή ενασχόληση του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του. Πολλοί λαοί προγενέστεροι των Ελλήνων κατασκεύασαν ρολόγια- ημερολόγια, όμως σχεδόν πάντα αναλώνονταν στην κατασκευή μεγαλύτερων, υψηλότερων και εντυπωσιακότερων κατασκευών (Στόουνχενζ, οβελίσκοι Αιγυπτίων, κ.ά.).
Στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα του μέτρου (με μέτρο τον άνθρωπο) η επιστήμη υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την τεχνολογία και οι Έλληνες (από τον 6ο αι. π.Χ. έως το τέλος της αρχαιότητας) επινόησαν μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που τη χαρακτηρίζει η απεριόριστη φαντασία, η εκπληκτική ποικιλία, η υψηλή αισθητική και η εξαιρετική εργονομία. Η συλλογή αυτή τους καθιστά επάξια απόλυτους άρχοντες του χρόνου μέσα στην αιωνιότητα.
Σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς ημέρα ονομαζόταν το χρονικό διάστημα από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου και χωριζόταν σε 12 ώρες μεταβαλλόμενης διάρκειας ανάλογα με τη συνεχώς αυξομειούμενη διάρκεια της ημέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Το έτος χωριζόταν σε 12 μέρη (ζώδια) που αντιστοιχούσαν στους ομώνυμους αστερισμούς. Επομένως τα αρχαία ωρολόγια μετρούσαν 365 διαφορετικά ωράρια (ανάλογα με την ημέρα του έτους) ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσαν και ως ημερολόγια. Τα ανακατασκευασμένα ηλιακά ωρολόγια που ακολουθούν έχουν σχεδιασθεί για λειτουργία σε τόπους γεωγραφικού πλάτους 37° 40´.
Λόγω της περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά της, φωτίζεται από τον ήλιο κάθε χρονική στιγμή, η μισή σφαιρική επιφάνειά της, ενώ σκιάζεται η υπόλοιπη μισή.
Εκλειπτική ονομάζεται η φαινόμενη ετήσια τροχιά του ηλίου στην ουράνια σφαίρα (σύμφωνα με το υποθετικό γεωκεντρικό συμπαντικό σύστημα) η οποία σχηματίζει γωνία 23° 27´ με τον άξονα περιστροφής της γης. Το γεγονός αυτό αποτελεί το αίτιο της εμφάνισης των εποχών και της μεταβαλλόμενης διάρκειας ημέρας και νύκτας.
ΕΙΔΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΩΡΟΛΟΓΙΩΝ
Hλιακά (Σκιαθηρικά) ωρολόγια
Οι ώρες υποδεικνύονταν από τη σκιά πάνω σε μια ειδικά βαθμονομημένη επιφάνεια ενός οριζόντιου, κατακόρυφου ή κεκλιμένου δείκτη (γνώμονα), ή το σημάδι (φωτεινή κηλίδα) μιας οπής που φωτιζόταν από τις ακτίνες του ήλιου.
Υδραυλικά ωρολόγια (Κλεψύδρες)
Η αρχή λειτουργίας τους στηριζόταν στη σταθερή συνεχή ροή ύδατος ανάμεσα σε δύο δοχεία.
ΠΗΓΕΣ (για όλα τα ωρολόγια): Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Πτολεμαίος, Περί αναλήμματος-Αστρονομικά-Αποτελεσματικά, Ίππαρχος, Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξήγησις, Οξύρ. πάπυρος 470. 31-85, Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορία, Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, Διογένης Λαέρτιος, Ιστορική βιβλιοθήκη, Απολλώνιος, Κωνικά, Στράβων, Γεωγραφία, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική ιστορία, Sharon Gibbs, Greek and Roman sundials, D. G. Price, Portable sundials in antiquity, Herman Diels, Antike Technik, Αστρονομικά μετρητικά όργανα, Οικονόμου-Νικολαντωνάκης-Νίτσιου,Σταμάτης, Άπαντα Αρχιμήδους, E. Wiedemann-F. Hauser, (Nova acta 100) Uhr des Archimedes, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων.
