Αντίον ηελίου στήσας ρίνα και στόμα χάσκων, δείξεις τας ώρας πάσι παρερχομένοις. Ελληνική Ανθολογία 11.418

Η μέτρηση του χρόνου είναι ίσως η πιο μυστηριώδης και συνάμα η πιο εντυπωσιακή ενασχόληση του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του. Πολλοί λαοί προγενέστεροι των Ελλήνων κατασκεύασαν ρολόγια- ημερολόγια, όμως σχεδόν πάντα αναλώνονταν στην κατασκευή μεγαλύτερων, υψηλότερων και εντυπωσιακότερων κατασκευών (Στόουνχενζ, οβελίσκοι Αιγυπτίων, κ.ά.).

Στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα του μέτρου (με μέτρο τον άνθρωπο) η επιστήμη υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την τεχνολογία και οι Έλληνες (από τον 6ο αι. π.Χ. έως το τέλος της αρχαιότητας) επινόησαν μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που τη χαρακτηρίζει η απεριόριστη φαντασία, η εκπληκτική ποικιλία, η υψηλή αισθητική και η εξαιρετική εργονομία. Η συλλογή αυτή τους καθιστά επάξια απόλυτους άρχοντες του χρόνου μέσα στην αιωνιότητα.

Στην Ελλάδα (αλλά και σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς) ημέρα ονομαζόταν το χρονικό διάστημα από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου και χωριζόταν σε 12 ώρες μεταβαλλόμενης διάρκειας ανάλογα με τη συνεχώς αυξομειούμενη διάρκεια της ημέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Το έτος χωριζόταν σε 12 μέρη (ζώδια) που αντιστοιχούσαν στους ομώνυμους αστερισμούς. Επομένως τα αρχαία ωρολόγια μετρούσαν 365 διαφορετικές ώρες (ανάλογα με την ημέρα του έτους) ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσαν και ως ημερολόγια. Τα ανακατασκευασμένα ωρολόγια που ακολουθούν έχουν σχεδιασθεί για λειτουργία σε τόπους γεωγραφικού πλάτους 37″ 40′.

Λόγω της περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά της, φωτίζεται από τον ήλιο κάθε χρονική στιγμή, η μισή σφαιρική επιφάνειά της, ενώ σκιάζεται η υπόλοιπη μισή.

Εκλειπτική ονομάζεται η φαινόμενη ετήσια τροχιά του ηλίου στην ουράνια σφαίρα (σύμφωνα με το υποθετικό γεωκεντρικό συμπαντικό σύστημα) η οποία σχηματίζει γωνία 23″ 27′ με τον άξονα περιστροφής της γης, γεγονός που αποτελεί το αίτιο της εμφάνισης των εποχών και της μεταβαλλόμενης διάρκειας ημέρας και νύκτας.

Εαρινή ισημερία: 21 Μαρτίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες) ‘Aνοιξη: 21/3-21/6 (92 ημέρες και 20,2 ώρες)

Θερινό ηλιοστάσιο: 21 Ιουνίου (μέγιστη διάρκεια ημέρας = 14 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37″ 40′, ελάχιστη διάρκεια νύκτας)

Καλοκαίρι: 21/6-22/9 (93 ημέρες και 14,4 ώρες)

Φθινοπωρινή ισημερία: 22 Σεπτεμβρίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες)

Φθινόπωρο: 22/9-22/12 (89 ημέρες και 18,7 ώρες)

Χειμερινό ηλιοστάσιο: 22 Δεκεμβρίου (ελάχιστη διάρκεια ημέρας = 9 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37″ 40′, μέγιστη διάρκεια νύκτας)

Χειμώνας: 22/12-21/3 (89 ημέρες και 0,5 ώρες)

ΕΙΔΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΩΡΟΛΟΓΙΩΝ

Hλιακά (Σκιαθηρικά) ωρολόγια

Οι ώρες υποδεικνύονταν από τη σκιά (πάνω σε ειδικά βαθμονομημένη επιφάνεια) ενός οριζόντιου, κατακόρυφου ή κεκλιμένου δείκτη (γνώμονα), ή το σημάδι (φωτεινή κηλίδα) μιας οπής που φωτιζόταν από τις ακτίνες του ήλιου.

Υδραυλικά ωρολόγια (Κλεψύδρες)

Η αρχή λειτουργίας τους στηριζόταν στη σταθερή συνεχή ροή ύδατος ανάμεσα σε δύο δοχεία.